تاریخچه پسته و شروع آن از ایران

مبدا و منشا اصلی پسته

قدیمی ترین اثری که از تاریخچه پسته در جهان به دست آمده، قطعه چوب نیمه سوخته ای است مربوط به عصر حجر که در حدود هزارسال پیش در اطراف شهرستان فسا (استان فارس) پیدا شده و هم اکنون موزه پارس نگهداری می شود .
هرودوت مورخ مشهور یونانی در نوشته های خود اشاراتی به کشت پسته خود کرده، بنابراین درخت پسته در ایران سابقه تاریخی دارد و گمان می رود که این محصول از چهارهزار سال پیش در ایران کشت می شده است.

ایرانیان از دورترین ایام تاریخ خواص خون ساز و حیاط بخش و هوش افزای محصول پسته را به فراست دریافته اند. برای مثال به روایات منابع باستانی ضحاک مغلوب ایرانیان، پارس های پیروز مند را (پسته خوار) خطاب کرده است و پارت ها مردانی وصف شده اند که از کودکی پسته را به عنوان خوراکی نیرو بخش، مقوی و کم حجم همواره به همراه داشته اند به روایت حکیم طوس فردوسی، پادشاه ساسانی در واپسین ایام عهد باستان فرمان می دهد پسته را هم چون خوراکی حیاطی و انرژی بخش در دژ های خراسان انبار کنند تا بتوانند در هجوم دشمن مقاومت کنند. در حمله تاتاران نیز دژ نشینان ایرانی در قلعه معروف کالیون خراسانمدت طولانی در محاصره مغولان مقاومت می کنند، در حالی که که خوراک آن ها تنها پسته و گوشت خشک شده بوده است. کلمه لاتین pistacia از اسم آن در زبان فارسی piste یا peste مشتق شده است.

تشکیل واژه پسته

روانشاد دکتر خانلری لفظ فارسی پسته را از مردم نواحی شمال خراسان دانسته و کلمه پسته یک واژه ایرانی بسیار کهن است ، که از گویش مردمان مستقر در محدوده پسته خیز ایالات خراسان در جنوب جیحون منشا گرفته است. محمد بن جریر طبری قرن سوم هجری قمری مبدا پیدایش پسته را هم زمان با استقرار حضرت آدم در کره زمین دانسته و نوشته است.

گویند میوه هایی که خداوند هنگام حبوط به آدم داد جور بوده:  ده میوه پوست دار، ده میوه بی پوست که میوه های پوست دار عبارتند از گردو، بادام، پسته، فندق و … دانست.

مقاله: فواید شگفت انگیز پسته !

مسعودی جهانگرد و مورخ مسلمان نیز در سال 322 هجری قمری در مروج الذهب و معادن الجواهر، در مورد تاریخچه پسته ، پسته را رهاورد حضرت آدم از بهشت دانسته و نوشته است چون آدم از بهشت برون شد مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت به همراه داشت که از آن جمله ده میوه پوست دار بود. در تورات نیز از پسته سخن به میان آمده است و گفته شده است که یعقوب (ع) هنگام اعزام فرزندانش به دربار حکم ران مصر (یوسف ع) توصیف می کنند که از محصولات سرزمین خود یعنی فلسطین به عنوان ارمغان برایش ببرند در زمره این هدایا از جمله عسل، کتیرا و پسته اشاره شده است.

اولین نواحی رویش درختان پسته در ایران

جنگل های وحشی و خود روی پسته ایران در منطقه شمال شرقی ایران، ناحیه سرخس و مناطق جنوبی آن تا زود آباد تربت جام، پیشینه باستانی دارد. تصور می شود درخت پسته حدود 3  الی 4 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است و پس از ایران به سایر نقاط جهان به خصوص کشورهای اطراف دریای مدیترانه  منتقل گردیده است. در بین نظراتی که در مورد تاریخچه پسته و منشا درختان پسته مطرح گردیده، علاوه بر ایران، از افغانستان و ترکستان نیز یاد شده است. اگر چه سرزمین ها کنونی ایران، افغانستان و ترکستان واحد های جغرافیایی با مرز های سیاسی جداگانه بوده است. از قدیمیترین نقاط پسته خیز ایران می توان به مناطق سرخس، گرگان، قوم و ردوس اشاره کرد. همچنین طبق مدارک موجود از 1500 سال پیش در قزوین، سمنان، جیرفت و دامغان نیز کشت این محصول رواج داشت. در حالی که قدمت مناطق رفسنجان، کرمان، سیرجان، یزد، اصفهان و زرند بین 100 تا 250 سال است. سابقه شهر بابک، زاهدان، سراوان، درگز، ورامین، آباده و داراب در کشت پسته کمتر از  100 سال بوده است.

در حال حاضر استان کرمان و منطقه رفسنجان به عنوان مهمترین منطقه پسته کاری ایران و جهان محسوب می شود. بیش از 350 هزار هکتار باغات پسته بارور و غیر بارور در کشور وجود دارد، که حدود 280 هزار هکتار از آن در استان کرمان قرار دارد. در کتاب های عربی قدیم ، کلمه پسته در مقابل کلمه (فستق) عربی به کار گرفته شده است.